به گزارش اعتدال نیوز – روز ؛ با گسترش سریع ساختوسازهای شهری، بسیاری از این فضاها جای خود را به ساختمانهای بلند و مجتمعهای مسکونی دادهاند. این تغییرات نه تنها تحولی کالبدی، بلکه بحرانی در هویت شهری ایجاد کرده است. امروز، شهروندان بسیاری از محلهها با کمبود فضای سبز و فقدان تعامل میان معماری و طبیعت مواجهاند.
بحران هویت شهری در سیمای تبریز
سیمای شهری تبریز با معماری تاریخی و سنتی خود شناخته میشود. اما پروژههای جدید با مصالح و نماهایی که با بافت تاریخی هماهنگی ندارند، موجب تضعیف هویت فرهنگی شهر شدهاند. حتی استفاده از نماهای سنگی یا مصالح مشابه، بدون انسجام بصری و مقیاس انسانی، سیمای شهری را یکنواخت و بیروح کرده است. این روند نه تنها زیبایی شهر را کاهش داده، بلکه حس تعلق و هویت جمعی شهروندان را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
علل و عوامل ویرانی باغشهر تبریز
فرایند از میان رفتن هویت باغشهری تبریز حاصل مجموعهای از عوامل ساختاری، مدیریتی و فرهنگی است که در طول چند دهه، چهرهی شهر را دگرگون کردهاند.
۱. گسترش بیضابطه ساختوساز و سوداگری زمین:
افزایش ارزش اقتصادی زمین در مناطق مرکزی و شمالی شهر، باغها را به عرصههایی برای سوداگری و کسب سود بدل کرد. در نبود نظارت کافی و قوانین بازدارنده، بسیاری از باغها تخریب شدند تا جای خود را به برجها و مجتمعهای مسکونی بدهند.
۲. ضعف برنامهریزی و سیاستگذاری شهری:
طرحهای جامع و تفصیلی تبریز در بسیاری از موارد، به جای حفظ میراث طبیعی و تاریخی، با تغییرات مکرر در کاربری زمین، مسیر نابودی باغها را هموار کردند. نبود مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان نهادهای تصمیمگیر، این روند را تشدید نمود.
۳. غلبه نگاه کالبدی بر هویت و فرهنگ شهری:
در پروژههای جدید، زیبایی و عملکرد اجتماعی فضاها در حاشیه قرار گرفته و سازههای حجیم و بیهویت جایگزین فضاهای سبز و باغهای شهری شدهاند. این نگاه صرفاً فیزیکی به شهر، روح فرهنگی و طبیعی آن را تضعیف کرده است.
۴. تغییر سبک زندگی و بیتوجهی به ارزش میراث طبیعی:
تغییر الگوی زیست شهروندان و کاهش ارتباط نسل جدید با طبیعت، سبب بیتفاوتی عمومی نسبت به تخریب فضاهای سبز شده است. نبود آموزش و فرهنگسازی کافی نیز باعث شده که شهروندان از نقش خود در حفظ محیط شهری آگاه نباشند.
۵. ضعف نظارت و مسئولیتپذیری نهادهای اجرایی:
شهرداری، شورای شهر و نهادهای مرتبط، در بسیاری از موارد رویکردی درآمدمحور و کوتاهمدت در صدور مجوزهای ساختمانی داشتهاند. کمتوجهی به اصول توسعه پایدار و نادیدهگرفتن پیامدهای بلندمدت این اقدامات، از عوامل اصلی زوال باغشهری تبریز است.
پیامدهای زیستمحیطی و اجتماعی
کاهش فضای سبز و تغییرات کالبدی تبریز، پیامدهای متعددی ایجاد کرده است:
تأثیر زیستمحیطی: افزایش تراکم ساختوساز، کاهش پوشش گیاهی، ایجاد جزایر حرارتی و افزایش آلودگی هوا.
تأثیر اجتماعی: کاهش تعاملات شهری، محدود شدن فعالیتهای فرهنگی و تفریحی و کاهش حس تعلق شهروندان. کمبود مکانهای عمومی و فضای سبز، شهری خشک و کمتر انسانی ایجاد کرده است.
نقش مدیریت شهری و مسئولان
حفظ هویت باغشهری و ساماندهی سیمای شهری نیازمند اقدام جدی مدیریت شهری و نهادهای مرتبط است. تدوین طرحهای جامع، نظارت بر پروژههای ساختمانی، هدایت ساختوسازها به طراحی هماهنگ با بافت تاریخی و محیط زیست، آموزش معماران و مشارکت فعال شهروندان، پیششرط احیای سیمای شهری و ارتقای کیفیت زندگی است.
بدون توجه به این موارد، حتی بازسازی فیزیکی نماها یا ایجاد پارکهای جدید نیز نمیتواند هویت و حس تعلق شهروندان به تبریز را بازگرداند.
راهکارهای بازسازی باغشهری
برای بازسازی سیمای شهری و احیای باغشهری، تبریز نیازمند اقدامات زیر است:
احیای باغها و ایجاد فضاهای سبز جدید
طراحی نماهای متناسب با هویت شهری و مقیاس انسانی
مدیریت و کنترل ساختوسازهای جدید برای جلوگیری از بیهویتی
آموزش و فرهنگسازی معماران و طراحان شهری
مشارکت فعال شهروندان در حفظ و نگهداری محیط شهری
نتیجهگیری: بازگرداندن روح تبریز
سیمای شهری تبریز، با وجود ظرفیتهای تاریخی، فرهنگی و طبیعی بینظیر، امروز با چالشهای جدی روبهروست. کاهش فضاهای سبز، جایگزینی باغها با ساختوسازهای فشرده و استفاده از نماهای بیهویت، محیطی خشک و بیروح خلق کرده است. این روند تجربه زندگی شهری، تعاملات اجتماعی و حس تعلق شهروندان را کاهش داده و هویت فرهنگی تبریز را تهدید میکند.
بازگرداندن هویت باغشهری فراتر از بازسازی فیزیکی است؛ نیازمند مسئولیتپذیری، برنامهریزی دقیق و هماهنگی میان نهادها و مدیران شهری است. تدوین و اجرای طرحهای جامع، نظارت مستمر بر پروژههای ساختمانی، هدایت ساختوسازها به طراحی هماهنگ با بافت تاریخی و محیط زیست، آموزش معماران و مشارکت فعال شهروندان، پیششرط احیای سیمای شهری و ارتقای کیفیت زندگی است.
احیای باغها، ایجاد فضاهای سبز جدید و طراحی نماهای متناسب با هویت و مقیاس انسانی، بازسازی کیفیت زندگی، خاطره جمعی و پیوند میان شهر و شهروندان را ممکن میکند. تبریز هنوز فرصت دارد تا با سیاستگذاری مسئولانه و اقدامات هماهنگ، سیمای شهری خود را بازسازی کند و میان ساختوسازهای مدرن، میراث تاریخی و طبیعت پیوندی معنادار برقرار سازد.
بازگرداندن هویت باغشهری و ساماندهی سیمای شهری، اقدامی است فراتر از زیباسازی فضا؛ این مسیر تضمینکننده آیندهای پایدار، انسانی و فرهنگی برای شهر و شهروندان است و به تبریز امکان میدهد دوباره به شهری سبز، زنده، پویا و متمایز در سطح ملی و بینالمللی تبدیل شود.
- نویسنده : سکینه پناهی ؛ کارشناس ارشد معماری
